GALERIA AUTORSKA
05.06.2016, Katowice
Ziolarka żmijowcowa – Phytoecia coerulescens (Scopoli, 1763) to gatunek chrząszcza z rodziny kózkowatych (Cerambycidae), występujący na terenach stepowych i półstepowych. W Katowicach takimi zastępczymi habitatami są hałdy i nasypy kolejowe. Tam też ją fotografuję. Ten raczej niewielki owad (8-14 mm) jest trudny do zauważenia. Zlewa się z rośliną żywicielską – żmijowcem zwyczajnym (Echium vulgare L).
3.06.2016, Górny Śląsk
Kozioróg dębosz (Cerambyx cerdo, Linnaeus 1758) należy do najokazalszych (23-65 mm) europejskich chrząszczy z rodziny kózkowatych (Cerambycidae). Jest to groźny szkodnik fizjologiczny drewna, na tyle skuteczny, że wybił niemało starych dębów. Między innymi z tego powodu gatunek ten wpadł w tarapaty. Obserwuje się postępujące wymieranie kozioroga na obszarze Polski. Obecnie, na terenie naszego kraju, kozioróg dębosz występuje w kilku parkach narodowych i nielicznych rezerwatach przyrody, rozrzuconych wyspowo. Pomimo tego, że został objęty ochroną gatunkową już w 1952 roku, obserwuje się stopniowe zmniejszanie jego zasięgu i liczebności. Kozioróg ustąpił z wielu wcześniej zajmowanych stanowisk, szczególnie w południowo-wschodniej i wschodniej części Polski. Spośród 88 stanowisk znanych w literaturze, po roku 1980 wykazano go w zaledwie 29-ciu.
Przyczyną wymierania gatunku jest zanik siedlisk jego bytowania. Zasiedlone drzewa są usuwane lub niszczone (np. przez tzw. leczenie drzew) a odsłonięte drzewa zarastają podrostem i podszytem, zmniejszającym dostępność światła słonecznego. Do śmierci drzew żywicielskich przyczynia się również niewłaściwa gospodarka melioracyjna, powodująca obniżenie wód gruntowych, czego konsekwencją jest zjawisko tzw. uwiądu dębów, obserwowane w skali całej Europy. Poważnym zagrożeniem dla istniejących populacji jest także brak ciągłości bazy pokarmowej, wynikający z braku młodszych drzew w miejscach ich występowania, które mogłyby być potencjalnie zasiedlane przez kolejne pokolenia chrząszczy. Kozioróg ustąpił już z niektórych krajów europejskich, dlatego w Polsce i krajach ościennych objęty jest ścisłą ochroną gatunkową, a także programem Natura 2000. Jest gatunkiem indeksowanym w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt, jako gatunek narażony na wyginięcie oraz na Światowej Czerwonej Liście IUCN, jako gatunek umiarkowanie zagrożony (VU). Został także objęty Konwencją Berneńską.
25.05.2016, Toporzysko
Oleica fioletowa – Meloe violaceus (Marsham, 1802) to chrząszcz z rodziny oleicowatych (F: Meloidae), z tej samej, z której pochodzi majka lekarska – Lytta vesicatoria (Linnaeus, 1758). Ta ostatnia znana jest z tego, że produkuje kantarydynę, związek organiczny z grupy terpenów, o właściwościach drażniących i odstraszających. Z majki lekarskiej produkowano od starożytności afrodyzjak (znany współczesnym pod nazwą hiszpańskiej muchy) i… śmiertelną truciznę. Bo kantarydynę łatwo przedawkować. Nawet homeopatyczne ilości, stosowane w medycynie ludowej jako afrodyzjak, mogą wywołać zapalenie cewki moczowej, układu pokarmowego i bolesne… wzwody.
Główny, a przynajmniej większy, bohater (bohaterka, bo to pani oleicowa) mojego zdjęcia także produkuje kantarydynę, wydzielaną jako substancja odstraszająca w oleju, z którego słynie. Na zdjęciu widoczne są także dwie maleńkie muszki, ssące soki oleicy. Jedna na granicy przedplecza i odwłoka, druga na jego końcu. To prawdopodobnie przedstawiciele Ceratopogonidae, rodziny do której należą muchówki żywiące się krwią lub hemolimfą. Ten konkretny gatunek (nieznany mi, ale obserwowany na oleicach od wielu lat), należy z pewnością do tzw. kantarydynofili, czyli organizmów pozyskujących kantarydynę, najprawdopodobniej w celach ochronnych. Kantarydyna przekazywana jest przez rodzicielkę jajom, a jej stężenie stwierdzane jest na wykrywalnym poziomie u larw, poczwarek i postaci dorosłych kolejnego pokolenia. Istnieje przypuszczenie, że kantarydyna może być swoistym afrodyzjakiem również dla tych owadów. Skąd to wiadomo? W pewnym eksperymencie (Proc. Natl. Acad. Sci. USA, 1996: 93, 6494-6498), opisującym zachowania godowe innego kantarydynofila (chrząszcza Neopyrochroa flabellata) wykazano, że 95% samców karmionych kantarydyną miało możliwość przekazania genów, podczas gdy tylko 13% samców nie karmionych nią zostało dopuszczonych do kopulacji przez samice. Dane te mogą sugerować, że kantarydyna jest dla samic tych owadów preferowanym czynnikiem selekcyjnym, pozwalającym na przeżycie jaj, larw i młodych postaci dorosłych. Zważywszy na sekwencję transferu kantarydyny (samiec>samica>jaja>kolejne stadia rozwojowe) stężenie kantarydyny przekazanej jajom przez samice zależeć może od tego, ile ona otrzyma od swego wybrańca. Stąd kantarydyna może być ważnym atrybutem samczym podczas doboru epigenicznego.
31.05.2016, Katowice
Wczoraj, kilka metrów od domu, trafiłem na ciołka (Dorcus parallelipipedus, Linnaeus 1758). Siedział sobie tak malowniczo, więc pomyślałem, że czemu nie?
Ciołek jest przedstawicielem rodziny jelonkowatych (F: Lucanidae), do niedawna objętym w Polsce ochroną prawną. Ostatnie rozporządzenie o gatunkach chronionych zwierząt nie uwzględnia go na liście gatunków chronionych. Szkoda. A dlaczego? Ciołek, choć nie tak trudny do spotkania na przełomie maja i czerwca, jest swoistym bioindykatorem, zwykle zamieszkującym lasy pierwotne. Jest to tzw. gatunek osłonowy > gdzie on, tam i tłumy innych, często rzadszych (chronionych, zagrożonych wyginięciem) saproksylobiontów.
19.05.2016, Ruda Śląska/ Kochłowice
Clytus tropicus (Panzer, 1794) to gatunek chrząszcza z rodziny kózkowatych (Cerambycidae), związany z dąbrowami lub sadami. Jest owadem ciepłolubnym, rzadkim w skali kraju i całej Europy. Z tego powodu został wciągnięty na światową listę gatunków zagrożonych wyginięciem (IUCN Red List). W Polsce występuje prawdopodobnie zaledwie na kilku stanowiskach a ostatnie doniesienia z Górnego Śląska pochodzą sprzed mniej więcej pięćdziesięciu lat. Tym bardziej cieszy jego wykazanie z nowego stanowiska górnośląskiego przez znanego polskim entomologom pasjonata robali i fotografii przyrodniczej, Tadka Bziuka, który wyhodował C. tropicus z materiału zebranego pod Pszczyną.
23-24.05.2016, Katowice
W lesie sąsiadującym z Katowicami-Kostuchną się wycina. Tymczasem z umiarem. Padają między innymi dęby. Świeżo ścięte drzewo przyciąga rzesze owadów, w tym chrząszcze z rodziny kózkowatych (Cerambycidae). Poniżej kilka gatunków spotkanych w ciągu ostatnich dni.
21.05.2016, Katowice
Maj to miesiąc w którym zaczynają się pojawiać kózki (Cerambycidae). To także dobry czas na rzadkiego i zagrożonego wyginięciem zagłębka bruzdkowanego, Rhysodes sulctatus (Fabricius, 1787) . Ten ostatni jest niewielkim (6.5 – 8.2 mm) chrząszczem, jedynym w Polsce przedstawicielem rodziny zagłębkowatych (Rhysodidae). Należy do gatunków występujących w naturalnych i pierwotnych lasach strefy umiarkowanej i uważany jest za ich relikt. Ustępuje z terenu Polski i krajów ościennych. Główną przyczyną wymierania zagłębka jest ekspansywna gospodarka leśna, polegająca na usuwaniu martwych drzew z dna lasu. Jest gatunkiem chronionym ściśle, wymagającym ochrony czynnej. Zagłębek jest indeksowany w Polskiej Czerwonej Księdze Bezkręgowców oraz w liście International Union for Conservation of Nature (IUCN) w statusie EN (gatunek zagrożony wyginięciem). Od XIX wieku brak było doniesień na temat jego obecności na terenie Katowic. Jednak tu występuje. Obserwuję go niemal corocznie w lasach Kostuchny i w rezerwacie Las Murckowski, począwszy od 2009 roku.
16.05.2016, Katowice
I znowu Rezerwat Las Murckowski. Bez rewelacji faunistycznych (chyba, bo nie zdeterminowałem tymczasem malucha). Majestat lasu naturalnego – bezcenny.
1-15.05.2016, Katowice
Wiosna w pełni. Zimna. Po ciepłej zimie. W buczynie zazieleniło się. Pojawiły się też pierwsze owady. Jak zwykle trudno je spotkać, bo las duży, a one małe. I ciemno. I zwykle bezsłonecznie. Ale są. Te, co lubią martwe drewno, którego w Lesie Murckowskim na szczęście pod dostatkiem. Po wczesnomajowym motylu (lotnica zyska) pozostały już tylko geny, w złożonych przez nią jajeczkach. Upraszczając, to jedyny znany naturze sposób na nieśmiertelność.
24 marca 2016, Mikołów.
Okolice Fiołkowej Góry. Przylaszczka pospolita (Hepatica nobilis Mill.). To ostatnia chwila, żeby ją w Polsce fotografować. Przylaszczki lubią gleby wapienne, których w sąsiedztwie Śląskiego Ogrodu Botanicznego w Mikołowie nie brakuje.
